Herinneringskamp Westerbork, het voorportaal van de hel

Midden in de provincie Drenthe is het herinneringskamp Westerbork gelegen. Een stuk oorlogsgeschiedenis dat in zekere zin nog steeds actueel is. Denken we maar aan de mensenstromen die momenteel op de vlucht zijn voor oorlog in hun land op zoek naar veiligere oorden en een betere toekomst. Niet zomaar een luchtig bezoek. Maar een bezoek met verhalen van mensen, politieke waanzin en oorlog. Een stuk duistere geschiedenis minder dan honderd jaar geleden dat nooit vergeten mag worden. Wij nemen je mee naar Herinneringskamp Westerbork, het voorportaal van de hel.

Het is een sobere herdenkingsplek. Je zal er barakken, treinsporen en wagons opgesteld zien staan. Het enige originele bouwwerk is het huis van de kampcommandant, herkenbaar aan de glazen overkapping. In combinatie met het verhaal van onze gids voel je de gruwel.

Even schetsen

Kamp Westerbork is een voormalig vluchtelingenkamp hoofdzakelijk voor Duitse Joden die gevlucht waren naar het buitenland nadat Hitler in 1933 aan de macht kwam. Dit na een lange periode waarbij Joden het leven in Duitsland moeilijk gemaakt werd tot de Jodenvervolging in 1938. Hierna volgde een grote vluchtelingenstroom richting Nederland. De Joden werden aanvankelijk door de Nederlandse grensposten teruggestuurd naar het land van herkomst.

In 1938 worden zeshonderd extra grenswachters aangesteld om illegale Joodse vluchtelingen bij de grens te houden. Zorg aan de Joodse vluchtelingen wordt aanvankelijk verleend door particuliere initiatieven. Tot het begin van de Tweede Wereldoorlog werden uiteindelijk 10.000 Joden toegelaten. 

De regering beslist om een vluchtelingenkamp te laten bouwen in de Veluwe. Wat na protest door de koninklijke familie (Koningin Wilhelmina) oostwaarts zal moeten wijken naar Westerbork in Drenthe.

In 1939 opent het kamp Westerbork dat aanvankelijk fungeert als opvangoord of vluchtelingenkamp. Opmerkelijk hierbij is dat de Joodse gemeenschap zelf voor alle kosten moest opdraaien voor de aankoop van hun nieuwe “dorp”. Bedoeling was om een zelfvoorzienend dorp te maken met houten barakken voorzien van centrale verwarming, uitstekend sanitair, mogelijkheden voor landbouw, veeteelt en tal van ambachten. Dit onder het beheer van het ministerie van binnenlandse zaken. Op 9 oktober 1939 komen de eerste Joden hier aan. Vanaf 1940 komt de vluchtelingenstroom verder op gang en vele Joden komen naar het kamp omdat het de reputatie heeft van goede scholing en ontspanningsmogelijkheden. De realiteit was anders… Hard werken op het platteland. Op dat moment waren er ruim 700 Joden in het kamp. Doch heerste er een vrij regime waarbij Joden vrij in en uit het kamp konden lopen.

Nadat Hitler in 1940 Nederland was binnengevallen, werd het regime binnen het kamp strikter. Zo werd er een kampcommandant Jacob Schol aangesteld die op zijn beurt vijftien marechaussees aanstuurt voor bewaking en toezicht. Ook zorgt hij voor de basis van de kamporganisatie en voorziet onderwijs. Schol heeft de reputatie van humaan te zijn, wat niet naar de zin was van de Duitse autoriteiten.

In 1942 toen de Duitsers overgingen tot de systematische uitroeiing van Joden werd het kamp verder uitgebreid met meer barakken en werd de dagelijkse leiding overgedragen aan SS-Obersturmführer Gemmeker. Vanaf dan wordt de deportatie van Joden een prioriteit. Gemmeker streeft naar een mild regime in het kamp om onrust en weerstand te vermijden. Hij heeft de reputatie van een correcte man die de Joden met het nodige respect behandeld. Gemmeker zijn belangrijkste opdracht was het aanleveren van Joden voor deportatie. Hiervoor heeft hij zijn Joodse kampstaf, die hij voorziet van een gunstiger regime zolang ze zich hielden aan het aantal te deporteren mensen; een doortrapt systeem.

Daarnaast stonden de Joden zelf in voor de dagelijkse organisatie van het kamp, waardoor zij een beter leven hadden dan in andere kampen. Onder leiding van Gemmeker werd het kamp voorzien van een winkel, ziekenhuis, cabaretzaal, sportmogelijkheden, en zo meer. Hierdoor hadden de Joden het gevoel “dat het toch nog niet zo slecht was”.  Met dit regime van “verdeel en heers” moet Gemmeker nauwelijks ingrijpen in de dagelijkse gang van zaken en worden Joden snel en geruisloos gedeporteerd. Ze wisten immers niet wat hen te wachten stond éénmaal aan boord van de trein. In totaal zijn er 93 transporten vanuit Westerbork vertrokken naar Oost-Europa waar in de meeste gevallen de vernietiging wachtte.  

Rondleiding door het kamp

Wij kiezen voor de rondleiding. De gids wacht ons op aan de slagboom van het kampterrein ter hoogte van het huis van de kampcommandant. De rondleiding duurt iets meer dan een uur en brengt het verhaal over de belangrijke plaatsen in het kamp en hun functies. Anekdotes en de belangrijkste momenten in de geschiedenis van het kamp worden op zo’n manier gebracht, dat iedereen aan de gids z’n lippen hangt.

Centraal in het kamp ligt de spoorweg waarop twee deportatiewagons staan opgesteld. Voor ieder transport werd een transportlijst gemaakt. Deze lijsten zijn bewaard gebleven. De namen op die transportlijsten worden het hele jaar door voorgelezen vanuit een gerestaureerde wagon. De namen die je hoort, zijn de personen die in diezelfde week van je bezoek (in 1942,1943 of 1944) werden gedeporteerd. Toch wel beklijvend.

De opvallendste gedenkplaats van het kamp zijn de 102.000 gedenkstenen. Deze staan symbool voor de 102.000 mensen die nooit levend zijn teruggekeerd. Niet alleen Joden, maar ook Roma, Sinti en verzetsstrijders. Kijk goed naar het teken bovenop elke steen. Een davidster staat voor de Joden, een vlam voor de Sinti en Roma. Als er geen teken op staat, is deze gedenksteen voor een verzetsstrijder.

Op alle belangrijke plaatsen zoals het voormalige ziekenhuis, school, cabaretzaal, administratie,… zijn de grasvelden verhoogd waardoor je een beeld krijgt hoe het kamp er moet hebben uitgezien. In combinatie met het verhaal van onze gids met zicht op de uitkijktorens, prikkeldraadomheining, barakken en gedenktekens stemt het tot nadenken.  

Museum

We sluiten af met een bezoek aan het museum in het herinneringscentrum. Hier wordt het kampleven goed in beeld gebracht. Je krijgt ook verschillende verhalen mee, niet alleen van de Joden die gedeporteerd zijn geweest. Maar ook van de bewakers, treinbestuurders, buren etc…

Praktisch

Entreeprijzen

Tot 6 jaar: gratis
6 tot 18 jaar: € 6,50
18 en ouder: € 13,00

Parkeren

Parkeren kan je aan het herinneringscentrum.
Adres: Oosthalen 8, 9414 TG Hooghalen

Het kampterrein ligt op +/- 3 km vanaf het herinneringscentrum. Je kan dit stukje makkelijk wandelen via verschillende thematische paden door het bos. Of je kan ook een shuttlebus nemen. Tickets voor de shuttlebus kan je kopen aan de receptie van het herinneringscentrum of als je een ticket voor het museum koopt, zit het gebruik van de shuttle inbegrepen. Wij kochten een museumticket en namen de shuttlebus richting het kamp en keerden te voeg terug via het Melkwegpad. Zoals de naam al doet vermoeden leer je hier iets bij over onze planeten en zie je radiotelescopen onderweg.

Rondleidingen

De rondleidingen over het kampterrein starten om 12h00, 13h00 en 14h00.

Als je een bezoek brengt aan herinneringskamp Westerbork, raden we je aan om zowel het museum en de rondleiding te volgen. Op deze manier krijg je echt het verhaal mee van deze toch wel bijzondere plaats.